Kiedy sąd umorzy zobowiązania upadłego bez ustalania planu spłaty
Według art. 49116 ust. 1 p.u.n, sąd umarza zobowiązania upadłego bez ustalenia planu spłaty wierzycieli, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że jest on trwale niezdolny do dokonywania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Sąd nie jest związany stanowiskiem upadłego oraz wierzycieli co do treści planu spłaty wierzycieli (art. 49115 ust. 4 u.p.n.). Ustalając plan spłaty wierzycieli, sąd bierze pod uwagę możliwości zarobkowe upadłego, konieczność utrzymania upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu oraz ich potrzeby mieszkaniowe, wysokość niezaspokojonych wierzytelności oraz stopień zaspokojenia wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.
W orzecznictwie podkreśla się, że chociaż pierwszoplanowym celem tzw. upadłości konsumenckiej jest oddłużenie osoby fizycznej, to jednak przy zachowaniu słusznych praw wierzycieli; postępowanie w tym przedmiocie należy prowadzić tak, aby nie pozbawiało ono dłużnika w przyszłości motywacji do zwiększonej staranności. Sama bowiem możliwość kolejnego umorzenia zobowiązań - przy odwołaniu się do zasad słuszności i humanitaryzmu (art. 4914 ust. 3 u.p.n.) - może stanowić zachętę do przeciwnej postawy dłużnika. Zasadą jest zatem, że umorzenie zobowiązań upadłego, będącego konsumentem, powinno zostać poprzedzone próbą spłacenia przynajmniej części zadłużenia. Również wtedy, gdy został sporządzony plan podziału sąd upadłościowy powinien ustalić plan spłaty wierzycieli. Dopiero w przypadku stwierdzenia - stosownie do art. 49116 ust. 1 u.p.n. - że osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, sąd powinien umorzyć jego zobowiązania bez ustalenia planu spłaty.
W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że odstąpienie od ustalenia planu spłaty, a zatem rezygnacja z istotnego stadium postępowania upadłościowego, powinno mieć charakter wyjątkowy, uzasadniony w sposób obiektywny stanem zdrowia upadłego, jego niedołężnością i brakiem zdolności do pracy - w sytuacji, gdy dostępne źródła utrzymania pozwalają wyłącznie na pokrycie bieżących potrzeb upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, a nie ma podstaw do uznania, aby stan ten mógł ulec zmianie w najdłuższym możliwym okresie wykonywania planu spłaty (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2019 r., sygn. akt III CZP 76/18, OSNC z 2019 r. Nr 12, poz. 118 oraz postanowienie Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 16 października 2019 r., sygn. akt VIII Gz 144/19, niepubl.).
Dlatego tak istotną kwestią jest udowodnienie sytuacji życiowej, materialnej oraz zdrowotnej upadłego. Przedstawienie konkretnych informacji oraz argumentacji w toku postępowania upadłościowego może doprowadzić do ogłoszenia upadłości bez ustalania planu spłaty.